مایت ها (هیره ها ) Mites
مایت ها بسیار متنوع و پرجمعیت هستند و تقریباً در همه جای زمین و حتی روی بدن شما یافت می شوند. مایت ها اکثراً موجوداتی میکروسکوپی هستند و با چشم غیر مسلح فقط انواع درشت و بالغ آنها را میتوان دید. معمولاً کمتر از ۲ میلی متر طول دارند و اکثراً موهای درشت و مشخصی در سطح بدن دارند.
تعداد محدودی از مایت ها انگل اختصاصی انسان بوده و قادر به ایجاد عوارض و یا انتقال بیماری هستند که به شرح آنها می پردازیم. مایت ها از نظر رژیم غذایی و نحوه زندگی بسیار متنوع می باشند. تعداد زیادی از آنها زندگی آزاد و غیر انگلی دارند و از مواد پوسیده و یا قارچها تغذیه می کنند.
برخی گیاه خوار و انگل گیاهان و درختان مختلف و جزو آفت کشاورزی هستند . تعدادی خون خوار و انگل انسان، حیوانات اهلی و پرندگان هستند و حتی برخی از آنها شکارچی بوده و از تخم ، لارو و بالغ حشرات و بند پایان دیگر تغذیه می کنند. مایت ها علاوه بر تخم ممکن است زنده زایی نیز داشته باشند.
مایت عامل جرب یا گال
( Sarcoptes scabie )
به این گونه هیره مولد خارش نیز گفته می شود که عامل ایجاد بیماری جرببیماری جرب یا گال در انسان است. زیر گونه های متعددی از این مایت تشخیص داده شده که هر کدام عامل جرب در میزبان خاص خود می باشد. به عنوان مثال زیر گونه S.s.hominis در انسان S.s.canis در سگ S.s.equi در اسب، S.s.suis در خوک S.s.cameli در شتر ایجاد بیماری می کنند.
تمام زیر گونه های ذکر شده از نظر شکل ظاهری تقریبا مشابه و غیر قابل تشخیص هستند ، اما هر کدام میزبان مختص به خود را دارند و قادر به آلوده کردن میزبان های دیگر نیستند و به ندرت می توانند سبب بروز عوارض در میزبان های غیر اختصاصی شوند. در بین زیر گونه های ذکر شده گال شتری ( S.s.cameli ) نسبت به دیگر زیر گونه ها قابلیت سرایت بیشتری دارد و بیشتر می تواند باعث ابتلای انسان ها شود. سایر گونه های این خانواده Sarcoptidae در انسان ایجاد بیماری نمی کنند و بیشتر در دامپزشکی حائز اهمیت می باشند.
مرفولوژی
این مایت دارای بدنی گرد تا کمی بیضی و یکپارچه می باشد. ماده ها دارای بدنی به طول ۳۰۰ تا ۴۵۰ میکرون و نرها دارای بدنی کوچکتر و با طول ۲۰۰ تا ۲۵۰ میکرون بوده و معمولا سفید رنگ می باشند. این نوع از هیره ها دارای پاهای کوتاه و پنج بندی و در اندازه های تلسکوپی و دارای فرمی خاص هستند که در تشخیص سارکوپت بسیار موثر است. سطح پشتی بدن در این گونه ها درشت و دارای برجستگی های منظم و میخ مانند می باشد.
بیولوژی
این مایت ها دارای دگردیسی ساده هستند یعنی مراحل زندگی شامل مرحله تخم، لارو، دو مرحله نمفی و بالغ می باشد. مایت های ماده بالغ پس از جفت گیری ( در سطح پوست ) شروع به سوراخ کردن پوست و وارد شدن به زیر پوست می کنند، بطوری که بعد از ۳-۲ دقیقه کاملاً به زیر پوست می روند. نرها قادر به حفر پوست نبوده و پس از مدت کوتاهی حرکت در سطح پوست می میرند.
مایت های ماده روزانه ۲تا۳ میلی متر در زیر پوست تونل حفر کرده و پس از چندین روز با ایجاد دالان هایی تو در تو و مارپیچ که در ابتدا قرمز و سپس سیاه رنگ می شوند، در زیر پوست قابل مشاهده می باشند. مایت های ماده حدود ۲ ماه زنده می مانند و در طی این مدت چندین تخم در طول تونل قرار می گذارند. این تونل ها معمولا حاوی تخم، لارو، پوسته های لارو، مدفوع و مایت بالغ است
مایت های بالغ همیشه در انتهای تونل ها قرار دارند و معمولاً قادر به برگشت و خروج از تونل ها نیستند و عموما از سلول های پوست و مایعات بین سلولی تغذیه می کنند . تخم ها پس از ۳ تا ۸ روز تفریق می شوند.
تعداد کمی از لارو های خارج شده از تخم ها موفق می شوند که به سطح پوست آمده و برای خود گودال هایی در سطح پوست یا در فولیکول های مو حفر کنند، این لاروها که موفق به استقرار در زیر پوست شده اند پس از ۲ تا ۳ روز تبدیل به نمف و پس از دو پوست اندازی دیگر تبدیل به فرم بالغ می شوند. سیکل تخم تا تخم این مایت معمولا در کمتر از ۲ هفته کامل می شود.
ابتلا به گال بیشتر در شرایط نامساعد بهداشتی و مکان های با تراکم جمعیت رخ داده و در زمان جنگ ها، بلایای طبیعی و در اردوگاه ها، زندانها و مراکز شبانه روزی شیوع بیشتری دارد.
بیماری زایی
در آلودگی های اولیه خارش و تحریکات پوستی معمولاً با تاخیر ظاهر می شوند و گاهی حتی برای چند هفته علایمی دیده نمی شود. اولین علایم ظاهر شده به صورت خارش های شبانه و به دنبال آن بروز راش های پوستی در اثر حساس شدن بدن فرد به مایت است که در قسمت های مختلف بدن ظاهر می شوند. علایم بیماری در بزرگسالان همیشه از گردن به پایین دیده می شود ولی در نوزادان و کودکان کوچک ممکن است در سر و صورت نیز دیده شود.
در موارد نادر که به گال نروژی یا گال پوسته دار Norwegian or Crusted scabies معروف است ، تعداد مایت به هزاران و گاهی میلیونها عدد می رسد. این فرم از بیماری عموما در افرادی که دچار نقص سیستم دفاعی بدن هستند و قادر به ایجاد مقاومت و محافظت در برابر مایت نیستند ( افراد مبتلا به سرطان که داروهای ضد سرطان استفاده می کنند و نیز افرادی که داروهای سرکوب کننده سیستم دفاعی بدن مثل کورتیکو استروئیدها را برای مدت طولانی مصرف می کنند و همچنینمبتلایان به بیماری ایدز ) ، بیشتر بوجود می آید.
به تدریج با پیشرفت بیماری تحریکات و خارش شدت یافته و تونلهای مارپیچ زیر پوست مشاهده می شوند. پس از چند روز تا چند هفته پوست دچار کراتوز شده و حالت پوسته دار پیدا می کند. خارشهای مکرر و شدید شبانه باعث آسیب بیشتر پوست شده و نهایتاً ممکن است باعث پیدایش عفونت های ثانویه باکتریال و قارچی در سطح پوست شوند. در صورتی که فرد بیمار درمان نشود چنین افرادی می توانند باعث انتقال و شیوع بیماری در سطح جامعه بشوند . در صورت تایید آلودگی یکی از افراد خانواده نیازی به نمونه برداری از سایر افراد خانواده نبوده و درمان بایستی در مورد تمام افراد خانواده حتما انجام گردد.
درمان و سمپاشی
توجه کنید اولین اقدام برای کسانی که درگیر گال هستند این است که به یک پزشک متخصص پوست مراجعه کنند تا تشخیص و درمان دارویی ضد مایت صورت گیرد . مهمترین راه رهایی از گال درمان دارویی هست و سمپاشی مایت عامل گال یا جرب حتما باید با سمپاشی به صورت همزمان انجام شود. سم پاشی بدون درمان دارویی هیچ فایده ای ندارد، چرا که گال درون پوست زندگی می کند.
داروی معمول یا مخصوص برای درمان گال، لیندین یا BHC یا گاما بنزن است که به صورت لوسیون، کرم و شامپو در دسترس قرار دارد. داروی دیگر امولسیون ۲۵ درصد بنزیل بنزوات است که این ترکیبات بایستی در تمام سطح بدن از گردن به پایین استفاده شوند. ترکیبات گوگردی مثل متیگال و تتموزول نیز اثر درمانی مناسب دارند.
معمولاً استحمام کافی و یک نوبت مصرف دارو بهبودی کامل را ایجاد می کند ولی برای کسب نتیجه بهتر در درمان توصیه می شود مصرف دوباره دارو پس از ۲ الی ۷ روز به شکل نوبت اول انجام گیرد. همچنین توصیه شده است که افراد مبتلا و در حال درمان بایستی تا بهبودی کامل از مصرف مواد محرک مثل فلفل و دیگر ادویه جات به منظور کاهش خارش و تحریکات پوستی خودداری کنند.
Demodex folliculorum
این مایت از نظر طبقه بندی متعلق به خانواده دمودسیده و راسته پروستیگماتا است. این مایت نیز انگل اجباری و اختصاصی انسان بوده و به مایت فولیکولی (follicle mite) معروف است و معمولا بیماریزا نیست
مرفولوژی و بیولوژی
از نظر شکل ظاهری دارای بدن کشیده و کرمی شکل به طول ۲۰۰ تا ۴۰۰ میکرون هستند. قطعات دهانی در جلوی بدن مشخص است. پاها کوتاه و پنج بندی و شکم دارای خطوط عرضی متعدد و مشخص می باشد.
مایت های بالغ به طور طبیعی در فولیکول های مو و غدد چربی در صورت و بیشتر در اطراف بینی، پلک ها و ترشحات گوش زندگی می کنند و احتمالا همه مراحل رشدی خود را در یک محل سپری می کند. این مایت ها در برخی اوقات پوست را سوراخ کرده و به قسمت های زیرین پوست مهاجرت می کنند و یا گاهی نیز به سطح پوست آمده و ایجاد عوارض می کنند. انواع حیوانی دمودکس مثل D.canis و D.equi در حیوانات ایجاد جرب های خطرناک و حتی کشنده در سگ ها، اسب و سایر پستانداران اهلی و وحشی می کنند ولی قابل سرایت به انسان نیستند.
بیماریزایی، تشخیص و درمان
این مایت در انسان بیماری زا نیست ولی گاهی به تعداد زیاد در سر و صورت یافت می شود. در این صورت در اثر تحرک و خروج از پوست ممکن است باعث ایجاد جوش های چرکی کوچک و نفوذ میکروب هایی مثل استرپتوکوک ها به درون پوست و زرد زحم شوند و نفوذ مایت ها به بافت های زیرین پوست نیز ممکن است باعث واکنش های التهابی، گرانولوماتوز، بثورات جلدی و در موارد نادری باعث ریزش مژه شود.
درمان توسط لوسیون گامابنزن و یا شامپوی سلنیوم سولفاید با یک نوبت مصرف دارو در سر و صورت انجام می گیرد.
مایت های بوته زار ( chigeer mites )
برخی از مایت های خانواده Trombiculidea از راسته پروستیگماتا وجود دارند که به chigeer mites یا مایت های تیفوس بوته زار معروف هستند. این مایت ها در اکثر مناطق گرمسیری و معتدل جهان وجود دارند و فقط در مرحله لاروی به انسان و حیوانات بزرگ حمله کرده و خونخواری می کنند. نمف ها و بالغ آنها شکارچی حشرات کوچک یا تخم حشرات هستند و زندگی غیر انگلی دارند .
مرفولوژی
مایت های بالغ نسبتاً درشت، گاهی نزدیک به دو میلی متر طول داشته، قرمز رنگ هستند و بدن دو قسمتی شبیه عدد ۸ انگلیسی دارند. اکثر طبقه بندی این مایت ها براساس مشخصات لارو پایه گذاری شده است.
بیولوژی مایت بوته زار
مایت های بالغ جهت تغذیه و تولید مثل نیاز به شرایط خاص محیطی از نظر حرارت، رطوبت، پوشش گیاهی و وجود جانوران کوچک و بندپایان به خصوص حشرات دارند. بدین جهت معمولاً پراکندگی آنها به شکل لکه ای و در محل های کوچک ولی با جمعیت بالا دیده می شود که به این محل ها جزیره هیره نیز گفته می شود.
اهمیت پزشکی
از نظر پزشکی مهمترین گونه ها شامل گونه های متعلق به جنس لپتوترومبیدیوم ( Leptotrombidium ) و ترومبیکولا ( Trombicula ) هستند. در بین گونه های لپتوترومبیدیوم نیز مهمترین گونه ها شامل L.deliense – L.akamushi و L.fletcheri می باشند.
این مایت ها از دو جنبه دارای اهمیت پزشکی می باشند؛
۱- گزش و عوارض ناشی از آن
بسیاری از گونه ها در مناطق مختلف دنیا با حمله به انسان، خون خواری و تزریق بزاق سبب خارش های شدید و تحریکات آلرژیک موضعی و گاهی عمومی می شوند که به خارش دروگر ها، خارش پاییزه و خارش بوته زار معروف است. خارش و تحریکات پوستی پس از حدود ۱۲ الی ۲۴ ساعت از شروع گزش به حداکثر مقدار خود می رسد. در افرادی که تماس قبلی با مایت داشته و حساس شده اند خارش حتی خیلی سریع تر نیز شروع می شود. این عوارض معمولاً متعاقب قدم زدن، توقف و یا کار در مزارع به خصوص غلات در مراتع طبیعی ایجاد می شود.
۲ – انتقال عوامل بیماریزا
انتقال تیفوس بوته زار یا تیفوس هیره ای یا Scrub typhus توسط مایت ها صورت می گیرد.این بیماری فقط در آسیا دیده شده است و عامل آن ریکتزیا تسوتسو گاموشی یا ریکتزیا اورینتالیس (R.orientalis or R.tsutsugamushi ) می باشد.
به طور کلی برای استقرار و انتقال بیماری در یک منطقه چهار عامل شامل هیره ها یا مایت های ناقل، جوندگان وحشی مثل راتوس ها، گیاهان انتقال دهنده ثانویه هیره ها ( مثل بوته، علف و نهال های جوان ) و در نهایت ریکتزیا باید وجود داشته باشند. از آنجا که مایت ها در طول عمر خود تنها یک بار خونخواری می کنند. برای انتقال بیماری وجود انتقال عمودی (انتقال از طریق تخم ) بین مایت ها ضروری است. به این بیماری تب درو گرها، تب مرغزار و یا تب تسوتسو گاموشی نیز گفته می شود.
پیشگیری، مبارزه و سمپاشی
کشاورزان به هنگام کار حتما از چکمه و لباس کار مناسب استفاده کنند. استفاده از دورکننده مثل بنزیل بنزوات، دی متیل فتالات و دی بوتیل فتالات نیز می تواند باعث ایجاد محافظت فردی از گزش هیره ها گردد. در مناطقی با آلودگی زیاد می توان با استفاده از سموم شیمیایی مثل مالاتیون، بایگون، دیازینون اقدام به سمپاشی نمود. در صورت بروز آلودگی در سطح وسیع می توان از سمپاشی هوایی استفاده کرد.
مایت های مولد حسایت و آلرژی
برخی از مایت ها با داشتن پوسته ها و موهای بلند آلرژن از یک طرف و گزش و خونخواری و فعالیت در سطح و یا حتی درون بدن باعث ایجاد عوارض آلرژیک تنفسی،خارش و التهابات پوستی و بروز حساسیت و تنگی نفس می شوند. به گروهی از این مایت ها به دلیل حضور در منازل و قرارگرفتن روی مواد غذایی، انباری، فرش، پشم و چرم و گرد و غبار حاصله از آنها، مایت های گرد و غبار منزل یا House dust mites گفته می شود.
برخی از مایت ها نیز که ممکن است زندگی انگلی بر روی حیوانات و یا زندگی آزاد و غیر انگلی داشته باشند، به شکل تصادفی در سطح پوست انسان قرار گرفته و منجر به بروز زخم های پوستی می شوند و به همین دلیل به آنها مایت های مولد درماتیت می گویند.
مبارزه
برای مبارزه با مایت های گرد و غبار و سایر مایت های موجود در منازل و اماکن مسکونی باید اقدام به سمپاشی اماکن آلوده نمود. مصرف ترکیبات دورکننده مثل دی اتیل تولوآمید و بنزیل بنزوات در مورد مایت ها مفید است. نظافت کلی منزل و جارو کشیدن به خصوص جارو برقی در کاهش جمعیت مایت ها موثر است.
چند راهکار موثر خانگی در مقابله با مایت ها
تختخواب های ما گرم، مرطوب و منبع غذایی مناسبی برای مایت ها هستند و به همین دلیل برای زندگی مایت ها مکان مناسب محسوب می شوند در نتیجه با تعویض مداوم و شستشوی مناسب ملحفه ها می توان جمعیت مایت ها را کنترل کرد. بدین منظور باید حداقل بصورت هفتگی این لوازم را تعویض و با آب گرم حداقل ۶۰ درجه و مواد شوینده مناسب شسته شوند تا مواد آلرژی زا و مایت ها از بین بروند.
روش دیگر برای از بین بردن مایتها این است که کالای غیر قابل شستشو مانند برخی اسباب بازی های کودکان را در کیسه پلاستیکی قرار داده و آنها را بسته بندی کرده و به مدت ۲۴ ساعت فریز کنید. اگرچه با استفاده از این روش مواد آلرژی زا را نمی توان از بین برد اما تا حد زیادی باعث از بین رفتن مایت ها می شود.
بین لبه موکت یا فرش و دیوار فاصله بگذارید، موکت های چسبیده به دیوار پناهگاه مناسبی برای مایت ها است. اگر شخصی در خانه شما حساسیت شدید به گرد و غبار دارد، در صورت امکان باید موکت های چسبیده به دیوار برداشته و پارکت یا سرامیک جایگزین شود تا همواره کناره ها بصورت روزانه تمیز و خشک شوند.
پایین نگه داشتن دمای محیط و کاهش رطوبت از دیگر روش های موثر در کنترل مایت در منزل است، درجه حرارت پایین در خانه مانع از ورود مایت نمی شود اما در جلوگیری از تولید مثل سریع و تکثیر آنها نقش بسزایی دارد. سطح رطوبت را هم می توان با استفاده از دستگاه رطوبت گیر، باز کردن پنجره ها در روزهای خشک و خنک، تمیز کردن و خشک کردن محل های مرطوب، استفاده از خشک کن لباس و استفاده از فن یا سیستم های تخلیه هنگام پخت و پز (هود) و استحمام (هواکش) کاهش داد.
با استفاده از روغن های گل میخک، رزماری، اکالیپتوس، اسطوخودوس می توانید به کنترل مایت ها کمک کنید چرا که این روغن ها نقش دور کننده برای مایت ها را ایفا می کند. برای این کار می توانید روغن ها را در هوا پخش کنید یا با آب ترکیب کرده و روی تشک، فرش یا سطح پارچه اسپری کنید.
