موش
مقدمه
جوندگان بزرگترین راسته پستانداران بوده که جمعیتی تقریبا معادل نصف جمعیت کل پستانداران روی زمین را دارند و میتوانند منشأ بسیاری از خسارات و زیان های اقتصادی و بهداشتی در جهان باشند. جوندگان بعلت توانایی سازگاری بسیار بالا در محیط های مختلف در همه خشکی های روی کره زمین به جز قطبین زمین پراکنده شده اند.
موش ها بیش از 130 گونه از این راسته را تشکیل میدهند و به عنوان مهمترین آفت بهداشتی مطرح بوده و در بین این همه گونه تنها باهوش ترین آنها میتوانند موفق به نفوذ در داخل منازل مسکونی شده و زندگی کنند. موش ها بیماری های بسیاری را به انسان و دیگر حیوانات منتقل میکنند.
بعلاوه با انتقال عوامل بیماریزا از طریق آلوده کردن خوراکی ها، ظروف آشپزخانه، بسته های مقوایی و پلاستیکی که محتوای مواد غذایی هستند، و ریختن ادرار و مدفوع روی آنها بیماری های مختلفی را به انسان و دام منتقل میکنند. موش غذای مورد نیاز خود را بیشتر با خرد کردن مواد غذایی با آرواره پایینی با حرکت دادن آرواره به سمت جلو و عقب به دست می آورد.
شاید بپرسید چرا موش ها فرش ها، کتاب ها و حتی کابل های برق را می جوند؟
چون دندان های موش ها مثل سایر جوندگان رشد دائمی دارد بنابراین برای جلوگیری از بزرگ شدن بیش از حد دندان ها موش ها مجبورند دایماً دندانهای خود را با جویدن چیزهای نسبتاً سخت، از قبیل دانه ها و حبوبات، و اگر موفق به پیدا کردن دانه های سخت نگردد با جویدن فرشها، لباسها، کتابها و هرچه که در دسترس خود بیابد، کوتاه کنند.
مشخصات ظاهری موش ها
رنگ آنها معمولا از سفید تا قهوه ای یا خاکستری متغییر می باشد.وزن آنها به طور میانگین ۳۲ گرم (۷ تا ۵۷ گرم ) بوده و طول بدنشان نیز بسته به سن و نوع نژاد آنها در محدوده ای نزدیک ۸ تا ۳۵سانتی متر می باشد.
عادت های رفتاری موش ها
در حالت کلی متصور است که موشها اغلب بعد از نیمه شب به علت ساکت بودن محیط و عدم حضور انسان فعالیت خود را برای بدست آوردن غذا شروع کنند و در این حالت موشها با آرامش خاطر و به دنبال یافتن مواد غذایی موجب وارد کردن خسارت جبران ناپذیری می شوند. بطور کلی موشها برای انتخاب محل زندگی خود دو فاکتور مهم را مد نظر قرار می دهند که شامل؛ ساکت و تاریک بودن محیط و ثابت بودن حرارت و رطوبت نسبی محیط می باشد.
موشهای بزرگ معمولاً لانه خود را در محیط های وسیع نمی سازند و همواره سعی در پنهان شدن دارند تا بتوانند به راحتی نوزادان خود را به دنیا آورده و بزرگ کنند. موشهای نر معمولاً حداقل یکبار در روز محیط اطراف خود را وارسی می کنند و چنانچه تغییراتی در محیط مشاهده نمایند بلافاصله لانه خود را معدوم و ترک کرده و جای دیگری را برای ساختن لانه خود آماده میکنند.
انواع موش ها
موش خانگی ( Musmusculus )
این موش ها دارای قابلیت بالا در انطباق با محیط های مختلف دارند و درطول سال بیشتر در داخل شکاف های ساختمانها و سقف های کاذب زادو ولد می كنند. اندازه آنها كوچك و وزنشان به طور میانگین ۲۲ گرم (در حدود ۱۵ تا ۳۰ گرم) می باشد. طول دم و بدن آنها مساوی ،گوشها نسبتابزرگ و چشمهای درشت و رنگ آنها خاكستری متمایل به قهوه ایی است.
این نوع از موش ها بر خلاف موشهای بزرگ كه نمی توانند بدون آب زنده بمانند با استفاده از سیستم تغلیظ ادرار در كلیه خود می توانند آب را ذخیره می كند و بیشتر آب را از طریق مواد غذایی آبدار تامین می كند . بنابراین توانایی کنترل مقدار آب محیط میتواند در كنترل جمعیت موش خانگی بسیار موثر باشد.
موش سقف ((Rattus Rattus
نام دیگر این موش؛ موش سقف یا موش انباری یا موش سیاه یا موش كشتی می باشد .این موش به خاطر جثه ریزی که دارد بسیار چالاك و تند و تیز است و براحتی از درخت بالا می رود .این موش زندگی در بالای ساختمانها و سقفهای چوبی را ترجیح می دهد.
علاقه این موش به مواد غذایی گیاهی بیشتر از مواد حیوانی و گوشتی است ولی در صورت در دسترس نبودن از مواد غذایی حیوانی هم تغذیه می كند. این موشها عادات غذایی خاصی را دنبال می كنند و بیشتر در انبار مغازه های خشكبار، خواربار سوپر ماركتها كه معمولا مواد غذایی را در طبقات بالا قرار می دهند یافت می شوند.غذای مورد نیاز این گونه در روز ۳۰ تا ۴۰ گرم می باشد و از نظر سایز از موش های قهوه ای کوچک تر می باشند.
موش فاضلاب (Rattus Norvegicus)
با مهیا بودن شرایط مناسب از نظر غذا، آب و پناهگاه گاها مشاهده شده است که اندازه این موش ها به نیم متر هم می رسد و در طول سال ۸تا۹بار زاد و ولد کرده و در هر زایمان به طور متوسط ۷ بچه به دنیا می آورند.
موش های فاضلاب بیشتر تمایل به زندگی در بخشهای سطحی و پایینیساختمانها، کانال های سیستم های جمع آوری فاضلاب، انبارهای مواد غذایی و كارخانجات مختلف را دارند و شدیداً به زندگی در بین زباله ها، کارتن ها و مواد سلولزی و حتی کابل های برق علاقه مند می باشند.
موش فاضلاب لانه خود را در شكاف های موجود در جوی های آب، فاضلابها و درزها و خلل و فرج دیوار در بخشهای پایینی می سازد. موش فاضلاب در فاضلابها بخاطر فراهم بودن شرایط زندگی وجود دارد و لانه خود را در محل شاخه های فرعی فاضلاب كه خشك است بنا می كند.
این موش علاقه مند به ساخت لانه است و مشاهده شده كه حفراتی را به عمق كمتر از ۱٫۵ متر با چندین راه ورود و خروج ایجاد می كند كه بیشتر در حاشیه خاكی كانالهای عبور آب است. جالب است بدانید كه این موش بسیار مهاجم، گوشتخوارو شناگر قابلی است.
بیشترین گونه های موش اهلی و وحشی که در انتقال بیماری در ایران نقش دارند عبارتند از:
موش نروژی یا موش قهوه ای یا موش فاضلاب
موش سیاه یا موش سقف
موش خانگی
هامستر طلایی، و هامستر خاکستری
موش بزرگ یا رومبومیس اپیموس
انتقال بیماری از موش به انسان از چند طریق است؟
الف) بیماری های که می توانند از طریق گاز گرفتگی به انسان منتقل شوند و شامل :
طاعون
همان مرگ سیاه بوده و عامل اصلی مرگ و میر در قرون وسطی می باشد که عامل آن باکتری یرسینیا پستیس می باشد در حقیقت یک بیماری عفونی مشترک بین انسان و حیوان می باشدو از طریق گزش کک هایی که از خون موش آلوده تغذیه کرده اند به انسان منتقل میشود. در این بیماری انسان میزبان تصادفی می باشد و میزبان اصلی موش ها میباشند.
تولارمی
علائم بیماری شامل تب، سردرد، درد دست و پا، کمر درد، ضعف عمومی بدن، استفراغ و بزرگ شدن کبد و طحال میباشد و مخزن این بیماری موش میباشد.
تب راجعه اندمیک
عامل این بیماری برخی از گونه های بورلیاها مانند بورلیا رکورنتیس هستند. بورلیاها بیماریهای مختلفی را در انسان ایجاد میکنند. انتقال عامل بیماری از طریق نیش یا ورود مایع به بدن انجام میشود.
حیوان مخزن این بیماری جوندگان وحشی و کنه ها بوده و عدهای از بورلیاها به علت داشتن خاصیت نوروتروپیسم به مغز جوندگان میزبان رفته و مدتها در مغز حیوان باقی خواهند ماند. میزبان اصلی تب راجعه اندمیک را جوندگان وحشی مانند موش تشکیل می دهند.
ب) بیماری های که از طریق ادرار و مدفوع موش منتقل می شوند:
لپتوسپیروز
علائم این بیماری شامل تب، استفراغ، خونریزی و بزرگی کبد می باشد. این بیماری یک بیماری عفونیست همراه با تب که به وسیله انواع لپتوسپیراها ایجاد می شود. لپتوسپیراها در خون و ادرار و مدفوع موشها دیده میشوند. اصولاً لپتوسپیروز بیماری موشها است و در بین آنها منتشر می شود.
بسیاری از موشها عامل بیماری را تا آخر عمر از طریق ادرار خود دفع میکنند. اصولاً ابتلای انسان بیشتر از طریق خوردن آب یا غذای آلوده با ادرار موش یا آبتنی کردن در آبهای آلوده می باشد.
سالمونلوزیس
این بیماری یک بیماری عفونی بوده و عمدتا همراه با تب می باشد و بوسیله انواع سالمونلاها ایجاد می گردد. علائم بیماری بیشتر شامل تب و استفراغ می باشد. عامل بیماری از انواع سالمونلاها است که عمدتا موش های خانگی به آنها مبتلا میشوند و پس از ابتلا به بیماری عامل بیماری را از طریق ادرار و مدفوع خود دفع میکنند و بیماری به وسیله خوردن غذای آلوده به ادرار و مدفوع آلوده شده موش به انسان منتقل میشود.
بیماری های منتقله توسط اکتو پارازیت های جوندگان
تیفوس موشی
در حقیقت آلودگی در انسان بوسیله خارش محل گزیدگی کک هایی می باشد که از مدفوع آلوده موش ها تغذیه می کنند.
بنابراین این بیماری که در حقیقت بیماری موش ها است، بیشتر به وسیله کک موش به انسان سرایت میکند. عامل بیماری ریکتزیا مورزی نامیده میشود. عامل بیماری در طبیعت در بدن موش ها نگهداری و از موشی به موش دیگر به وسیله بعضی از بندپایان انتقال یافته و به وسیله مدفوع بعضی از ککها به انسان منتقل می شود.
اهمیت مبارزه با موش ها
۱- اقتصادی
خسارت های ناشی از تخریب مواد غذایی بسته بندی شده به خاطر بدست آوردن غذا و نیز بخاطر کوتاه کردن اندازه دندان ها
۲- بهداشتی
موشها با وارد کردن خسارت به مواد غذائی و پایین آوردن ارزش آنها و انتشار و انتقال بیماری‌ها و بالاخره ایجاد مزاحمت برای انسانها مورد تنفر انسان بوده و برای بسیاری از افراد سبب ایجاد ناراحتی فکری و روحی می شوند.
روش های مبارزه با موش
۱– تله گذاری
۲– استفاده سموم شیمیایی
معمولاً استفاده از سموم شیمیایی آخرین راه‌حل میباشد در صورتی که اقدامات بهداشتی و بهسازی محیط بطور کامل مؤثر نبودند می‌توان از سموم شیمیایی به عنوان یکی از راه های مطمئن و موثر برای مبارزه با موش استفاده کرد.
استفاده از تکنیک های تله‌گذاری در موارد زیر استفاده میشود:
زمانی که به علت حضور افراد مخصوصا کودکان استفاده از سموم غیرممکن باشد مانند فروشگاه های مواد غذایی که مردم به صورت متناوب محل رفت و آمد دارند.
در محل هایی که دسترسی مناسب جهت جمع‌آوری لاشه موش وجود ندارد.
در صورتیکه موشها به علت استفاده از طعمه های تکراری و ضعیف از خوردن طعمه خودداری کنند و نیز زمانی که موشها نسبت به سموم موش‌کش مصونیت پیدا کرده باشند.
بهترین روش در مبارزه با موش به کار گیری روش های تلفیقی می باشد.
در روش های تلفیقی مبارزه با موش مبارزه فیزیکی و مبارزه مکانیکی و مبارزه شیمیایی مورد استفاده قرار می گیرند.
مبارزه فیزیکی علیه موش
در این روش با محدود ساختن منابع غذا، آب و زیستگاه در دسترس این موجود و محدود ساختن نیازهای زیستی این جانور شرایط رقابتی برای بقا پدید آمده وموشها برای یافتن غذا و آب با یکدیگر به رقابت پرداخته و موجودات قوی تر موجودات ضعیف تر را از بین خواهند برد.
برخی از اقداماتی که در بحث مبارزه فیزیکی دارای اهمیت می باشند عبارتند از؛
لایروبی و مرمت کردن جوی های آب و مسیل ها
جمع آوری صحیح و به موقع زباله از درب منزل و نیز از جوی ها
انجام عملیات کنترل جوندگان در اماکن مخروبه و زمین های بایر
جمع آوری تنه درختان قطع شده که بقایای آن در جوی ها و معابر
مبارزه بیولوژیک علیه موش
استفاده از حیوانات شکارچی مانند گربه و سگ
مبارزه شیمیایی علیه موش
استفاده از سموم شیمیایی که معمولا برای ایجاد جذابیت هر چه بیشتر برای موش ها آنها را به برخی مواد غذایی که مورد علاقه موش ها می باشند آغشته میکنند. مانند خیار و مغز گردو، سوسیس و …
